حیاط یا محوطه یکی از فضاهای آزاد ساختمان‌ها با هر کاربری است. حیاط در قالب یک فضای تفریحی کوچک و قابل‌دسترس برای بهره‌برداران ساختمان‌ها در نظر گرفته می‌شود. عناصر ایجاد شده در حیاط بیشتر با هدف عملکردهای رفاهی تفریحی تعریف می‌شوند. معابر، فضای سبز، مبلمان پارکی، پارامترهای اصلی مفهوم دهنده به حیاط هستند. حیاط یا محوطه را می‌توان تنها فضای ساختمان برای دسترسی استفاده‌کنندگان به یک آرامش روحی اولیه و نسبی دانست.
در حیاط منازل مسکونی، فضای سبز و مبلمان پارکی تعریف می‌کنند که می‌تواند اثر مثبتی در روحیه افراد داشته باشد. پنجره‌هایی که مشرف به حیاط هستند علاوه بر هدایت نور مستقیم به فضای داخلی خانه دریچه‌ای به فضای زیبای حیاط نیز هستند. با اجرای فرش کف حیاط، باکس‌های فضای سبز، مکان قرارگیری مبلمان پارکی و معابر دسترسی شکل می‌گیرند. در طراحی اولیه حیاط، باکس‌های فضای سبز، مبلمان پارکی شامل: صندلی، وسایل بازی، روشنایی‌های کوتاه محوطه و آب‌نما است. نقشه‌های اجرای محوطه سازی ساختمان و حیاط دارای جزئیاتی هستند که رعایت آن‌ها در اجرا ضروری است.
معمول‌ترین مصالح مصرفی برای حیاط و محوطه، جدول‌های بتنی 50×30، موزاییک و کف‌پوش‌های پرسی می‌باشند، البته در کف آلاچیق‌ها و بهارخواب‌های مجاور حیاط از سنگ پلاک به‌عنوان مصالح نیز استفاده می‌شود. از آنجا که حیاط هر ساختمان چشم و چراغ آن ساختمان است، از این رو زیباسازی حیاط و ایجاد فضای سبز مناسب در بالا رفتن روحیه بهره‌برداران از ساختمان بی‌تأثیر نیست.
محوطه سازی چیست؟
اجرای نقشه محوطه و حیاط را محوطه‌سازی می‌نامند. به عبارتی محوطه سازی علم طراحی و ساماندهی یک محوطه به منظور دستیابی به اهداف مختلفی است. در طراحی محوطه (محوطه سازی) اهداف مختلفی چون تقویت ارتباط میان انسان و طبیعت، القای زندگی و آرامش محیط به روح آدمی، ترمیم و اصلاح فضای سبز تخریب شده توسط انسان و افزایش چشم انداز و زیبایی بصری دنبال می‌شود.
به زبان ساده می‌توان محوطه سازی را چگونگی بکار بردن و جانمایی المان‌های مختلف مورد نیاز در یک فضا تعریف کرد. فرقی نمی‌کند فضایی که در اختیار دارید کوچک است یا بزرگ، در هر صورت باید از مصالح و المان‌های محوطه سازی به گونه استفاده شود که اهداف از پیش مشخص شده به دست آیند. محوطه‌سازی دارای نکات ریز و حساس است که چنانچه هنگام اجرا لحاظ نگردند، بهره‌برداری صحیح از محوطه را به دنبال نخواهد داشت.
نکات اجرای محوطه سازی
- هدایت دفع آب‌های محوطه که از نزولات جوی و شست‌وشو حاصل می‌شوند از نکات بسیار حائز اهمیت در محوطه‌سازی است.
- فراز و نشیب‌های سطح طبیعی محوطه قبل از اقدام به عملیات محوطه‌سازی باید مشخص شود که اجرای کف تمام شده حیاط باید در ارتفاعی تعیین شود که حتی‌المقدور خاک‌برداری و خاک‌ریزی برابر باشد. بهینه‌ترین خط ترازی که برای کف محوطه در نظر گرفته می‌شود باید به خیابان یا کوچه مشرف باشد.
- اشراف داشتن کف محوطه و حیاط به خیابان یا کوچه یک نکته بسیار مهم اجرایی است که باید حتماً به مرحله عمل برسد، حتی اگر محوطه نیاز به خاک‌ریزی و یا خاک‌برداری داشته باشد.
- اصولاً قبل از اقدام به تهیه طرح محوطه تهیه نقشه توپوگرافی با مقیاس 1/500 محوطه مدنظر، ضروری است.
- با توجه به نقشه توپوگرافی عوارض زمین و عناصر آن در طراحی مدنظر قرارگرفته می‌شوند.
- هدایت آب‌های سطحی به سمت چاه‌های آب باران یا سیستم دفع فاضلاب به بیرون از ساختمان یا به کانیو و کانال‌های خیابان با توجه به توپوگرافی محوطه در نظر گرفته می‌شود.
اصول مهم طراحی و اجرای محوطه سازی
فضا و محوطه‌ای که در اختیار شما قرار گرفته است از نظر ابعاد و دیگر ویژگی‌ها منحصر به فرد خواهد بود و به همین دلیل هم باید بتوان متناسب به آن به اجرای محوطه سازی پرداخت. در ادامه به اصول مهم محوطه سازی پرداخته شده است.
نیازها و خواسته از محوطه را مشخص کنید
فهرستی از نیازها و خواسته‌های خود و خانواده تهیه کنید. آیا بچه‌های شما به فضای بازی نیاز دارند؟ آیا می‌خواهید سبزیجات پرورش دهید؟ آیا خانواده شما در پاسیو جمع می‌شوند؟ چند طرح بسیار ابتدایی از حیاط را با فکر کردن در مورد مکان‌هایی که می‌خواهید در محوطه داشته باشید پیاده کنید. این اصل برای طراحی محوطه توسط مبتدیان می‌تواند بسیار مفید باشد. به گفته ماریانا لیپانوویچ، نویسنده کتاب بزرگ کتاب طراحی باغ، این طرح‌های اولیه نیازی نیست که خیلی ایده آل باشند و صرفاً می‌توانند آن‌ها در حد یک ایده باشند. طرح اولیه شما برای حیاط خانه و محوطه خود تنها می‌تواند مشتمل بر چند خط و چند دایره باشد. شما به راحتی می‌توانید بدون داشتن وقت و تعهد زیاد با ایده‌هایی که به ذهنتان خطور می‌کند بازی کنید.
تفاوت‌های میان سبک‌های مختلف محوطه سازی را درک کنید
سبک‌های مختلفی در طراحی و اجرای محوطه‌ها در اندازه‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند. با این وجود که انتخاب از میان این همه سبک سخت بوده و بسیاری نیز به ناچار در آن‌ها غوطه‌ور شده و هر گوشه از محوطه خود را با ناخونک زدن به هر یک از این سبک‌ها به اجرا در می‌آورند. این موضوع می‌تواند آن آرامش و اطمینان لازم را از محوطه بگیرد. با این همه در صورتی که از همان ابتدای کار سبک مورد نظر خود را مشخص کنید (هر چه که باشد) بسیاری از انتخاب‌ها برای شما ساده‌تر صورت خواهد گرفت. لازم به ذکر است که منظور از انتخاب سبک اصلاً موضوع قلمبه سلمبه‌ای نیست و تنها باید وفاداری خود را به تناسب حفظ کنید.
موقعیت همه المان‌های طبیعی و مصنوعی را مشخص کنید
الگوهای حرکتی المان‌های طبیعی مانند خورشید و باد را با دقت بررسی کنید. در صورتی که تصمیم دارید یک پاسیو و آلاچیق در محوطه خود داشته باشید پس باید حتماً از قبل موقعیت تابش نور خورشید را با دقت مشخص کرده باشید. از طرفی هم موقعیت‌یابی نادرست باربیکیو بدون توجه به جهت وزش باد می‌تواند در مواقعی به معضلی بزرگ تبدیل شود. این‌ها اشتباهات رایج در طراحی محوطه هستند. طراحی شما باید در نظر داشته باشد که خورشید و باد در ساعات مختلف روز و سال چگونه رفتار خواهد کرد. این اصل بر طراحی و اجرای کل محوطه شما از جمله نوع پوشش گیاهی، چینش و آرایش پوشش گیاهی تاثیر خواهد گذاشت.
ویژگی‌های منحصر به فرد محوطه خود را دریابید
هر قطعه از زمین و محوطه در هر اندازه و ابعادی که باشد از ویژگی‌های متمایز خود برخوردار است. مناطق آفتابی، سایه، تغییر در ارتفاع، نقاط بادگیر، درختان موجود، درختچه‌های بالغ و شرایط خاک همه و همه از خصوصیات منحصر به فرد محوطه شما هستند.
با ریز اقلیم‌ها و توپوگرافی محوطه خود آشنا شوید. خاک خود را از نظر میزان اسیدیته و ترکیب خاک را مورد بررسی قرار دهید. خاک محوطه ماسه سخت یا سست؟ چقدر رس دارد؟ هرچه بیشتر درباره شخصیت محوطه خود آگاهی داشته باشید، می‌توانید از صفات آن بهترین بهره ممکن را ببرید. در این اصل مشورت با کارشناسان مربوطه به شما کمک زیادی خواهد کرد. لازم به ذکر است که منظور از ریز اقلیم در واقع این است که در محوطه شما مکان‌های با شرایط آب و هوایی مختلفی شکل خواهد گرفت. به عنوان نمونه برخی نقاط کاملاً آفتابی و برخی هم بادگیر خواهند بود.
پوشش گیاهی را با توجه به ریز اقلیم‌ها انتخاب کنید
طراحی و اجرای محوطه سازی بدون شک باید بر اساس شرایط آب و هوایی منطقه‌ای که در آن قرار گرفته است صورت گیرد. علاوه بر این، با توجه به قرار گیری المان‌های مختلف یک سری ریز اقلیم هم داخل محوطه شکل خواهند گرفت. در انتخاب نوع پوشش گیاهی و همچنین آرایش آن‌ها باید این ریز اقلیم‌ها را مد نظر قرار داد. موضوع دیگری که باید در این خصوص به آن توجه داشت آینده است. درخت‌هایی که در محوطه کاشته‌اید بعد از چند سال رشد خواهند کرد و فضایی که تحت تاثیر قرار خواهند داد تغییر خواهد کرد. در انتخاب نوع و موقعیت درخت‌ها دقت لازم را داشته باشید.
به پیوستگی پوشش گیاهی احترام بگذارید
منظور از پیوستگی در واقع وجود امکان استفاده از پوشش گیاهی در تمامی طول سال است. در اجرای محوطه سازی پوشش گیاهی باید به نحوی باشد که در اکثر مواقع سال بتوان بهره لازم را از آن برد. از این رو بهتر است با کمی گشت و گذار و کسب اطلاعات به هر طریق ممکن بهترین گیاهان و درخت‌ها را انتخاب کنید تا بیشتری زمان ممکن از بودن در محوطه لذت ببرید. درختان فصلی و همیشه سبز را در ترکیب با یکدیگر به کار ببرید.
از المان‌های به نفع خود کار بکشید
در محوطه سازی المان‌های زیادی هستند که می‌توان از آن‌ها به عنوان تزئینات ساختمان بهره لازم را برد. نورپردازی، آب نماها، حوضچه‌ها، نهرها، نیمکت و صندلی، پیاده‌روها، پرچین و فنس‌ها همه از این دسته المان‌ها هستند. در انتخاب نوع المان سعی کنید سلیقه خود را در اولویت قرار دهید. این کاربرد باید به نحوی باید که محوطه شما را از یکنواختی خارج کند. پس بهتر است از آن‌ها استفاده کرد تا فضاهای مختلفی را در محوطه ایجاد کرد و آن‌ها را هوشمندانه به هم ربط داد. این اصل در محوطه‌های کوچک بسیار می‌توانند مهم باشند.
سخن آخر
طراحی و اجرای محوطه سازی با اهداف مشخصی صورت می‌گیرد. برای دستیابی به این اهداف باید نکات و اصول مهمی محوطه سازی را به خوبی درک کرد و در جای مناسب از آن‌ها استفاده کرد. محوطه شما فضایی منحصر به فرد را در اختیار قرار می‌دهد و این هنر شماست که از آن به نفع خود استفاده کنید.
